In 2020 startte ik mijn culinaire wereldreis @NationalDishes. Het doel: de nationale gerechten van alle 196 landen ter wereld koken, van Afghanistan tot Zwitserland. Ik begon in Afghanistan en nu ben ik in een van de armste landen ter wereld aangekomen, de Centraal-Afrikaanse Republiek. Geen wonder dat foufou en andere zetmeelrijke gerechten er favoriet zijn. Maar gelukkig zijn er ook andere gerechten. Een van de populairste gerechten in de Centraal-Afrikaanse Republiek is kanda, gehaktballetjes in saus. Je hebt twee versies: klassieke kanda en kanda ti nyma. De klassieke versie bestaat uit gehaktballen met geroosterde pompoenpitten die daarna tot meel zijn vermalen. De ballen gaar je in tomatensaus. Kanda ti nyma zijn pikante gehaktballen in een pindasaus met okra. Ik gaf de voorkeur aan de laatste variant.
De CAR-keuken weerspiegelt de locatie van de regio: in het midden van Afrika is een grote veelzijdigheid aan gerechten te vinden uit de omliggende regio’s. Het eten is zetmeelrijk en vaak pittig, en er wordt veel gebruik gemaakt van cassave, bakbananen, yam, zoete aardappelen, pinda’s, pepers en okra.
Waardering: 15/20 punten
Vanaf gerecht 12/196 waarderen we de nationale gerechten die we eten. Leuk om straks te kunnen vergelijken welke gerechten ons wel en welke minder bevallen.
Kanda ti nyma scoorde best vrij hoog met 15/20 punten. We waren het beiden eens en gaven elk een 7,5. Oorspronkelijk is het gerecht vaak zonder zout. Ik heb er best wel wat zout aan toegevoegd (en wat meer pit denk ik), maar toch zou het van ons een volgende keer nog iets meer zout mogen hebben. Toch een lekker gerecht.
Als ik trouwens voor foufou had gekozen, dan was de CAR vermoedelijk ergens onderaan geëindigd, want we houden niet echt van foufou.
Score voor kanda ti nyma:
Ingrid: 7,5 (“smakelijk geheel, maar ik heb er wel wat zout aan toegevoegd”)
Marion: 7,5 (“best lekker, mag nog een keer, maar ik mis toch nog wat zout”)
Centraal-Afrikaanse Republiek
De Centraal-Afrikaanse Republiek (CAR), soms (foutievelijk) Centraal-Afrika genoemd, is een land in het midden van Afrika, grenzend aan Tsjaad, Soedan, Zuid-Soedan, Congo-Kinshasa (Democratische Republiek Congo), Congo-Brazzaville en Kameroen. De hoofdstad is Bangui. Het land is arm, corrupt en er is al sinds 2012 een dramatische burgeroorlog.
Op 13 augustus 1960 werd de Centraal-Afrikaanse Republiek onafhankelijk van Frankrijk, nadat zij twee jaar eerder autonoom was geworden. Meer dan dertig jaar lang werd het land geregeerd door presidenten die de macht met geweld in handen kregen of hun macht ontleenden aan frauduleuze verkiezingen. De eerste democratische verkiezingen werden gehouden in 1993, waarna Ange-Félix Patassé president werd. Patassé werd echter in 2003 afgezet door generaal François Bozizé. Bozizé won de democratische verkiezingen in 2005 en was tot begin 2013 president tot hij op zijn beurt werd afgezet na een coup.
Ondanks het feit dat het lans rijk is aan diamanten, goud, olie en uranium, is de Centraal-Afrikaanse Republiek een van de armste landen ter wereld. Sinds het einde van 2012 heerst er een burgeroorlog. [Bron: wikipedia]
Stichting Vluchtelingen stelt: “De Centraal Afrikaanse Republiek gaat gebukt onder de gevolgen van de burgeroorlog tussen christelijke en islamitische milities in 2012. Door aanhoudende gevechten is meer dan de helft van de bevolking afhankelijk van humanitaire noodhulp. De armoede in het land is groot. Het percentage ernstig ondervoede kinderen stijgt sterk. De VN spreekt van een ‘door de wereld vergeten crisis’.” En: “De Centraal-Afrikaanse Republiek kent één van de meest onderbelichte humanitaire crises. Honderdduizenden mensen gaan al jaren gebukt onder aanhoudende gevechten. Meer dan de helft van de bevolking is afhankelijk van hulp. De armoede in het land is groot. (…) De CAR is bijna net zo groot als Frankrijk en één van de armste landen ter wereld. De inwoners worden gemiddeld niet ouder dan 52 jaar. Vanuit de internationale gemeenschap wordt er veel te weinig gedaan om de problemen op te lossen. Armoede en geweld zijn heer en meester in de Centraal-Afrikaanse Republiek. In de Centraal-Afrikaanse Republiek zijn tot nu toe ongeveer 15.000 vluchtelingen uit buurland Soedan aangekomen. Er zijn ongeveer 500.000 ontheemden in eigen land en nog eens 750.000 vluchtelingen in de buurlanden, waarvan bijna 24.000 in Soedan.”
Artsen zonder grenzen zegt: “In de Centraal-Afrikaanse Republiek is het geweld in alle hevigheid opgelaaid. De gevolgen voor de burgerbevolking zijn dramatisch.”
De keuken en specialiteiten van de Centraal-Afrikaanse Republiek
De CAR-keuken weerspiegelt de locatie van de regio: in het midden van Afrika is een grote veelzijdigheid aan gerechten te vinden uit de omliggende regio’s. Het eten is zetmeelrijk en vaak pittig, en er wordt veel gebruik gemaakt van cassave, bakbananen, yam, zoete aardappelen, pinda’s, pepers en okra. Ook is er gierst, gele ui, knoflook, tomaten en spinazie, net als palmolie. Hoofdbestanddelen van de voeding van de Centraal-Afrikaanse Republiek zijn zetmeelsoorten zoals gierst, rijst, sesam en sorghum. Je vindt er veel soepen, groenten en sauzen. Eiwitten komen van pinda’s en insecten zoals krekels, sprinkhanen, krekels en termieten. Het meest geconsumeerde vlees is kip en geit.
Foufou van cassave, bakbananen en/of yams is basisvoedsel. Populaire gerechten zijn bijvoorbeeld: makara (brood, populair street food), chikwangue (– cassave gestoomd in bananenbladeren), moambe (muamba de galinha, soep met kip en palmboter; zagen we ook al in Angola als nationaal gerecht), chichinga (spiesjes met geitenvlees), ngukassa (een soep met bakbananan, pinda’s en groenten), egusi-soep of -saus (soep/saus met egusizaden, tomaten, uien, chilipeper en palmolie), palmnotensoep (bangasoep of ofe akwu; nootachtige soep van palmnoten, kruiden en vlees.vis), kip nyembwe (gerookte kip geserveerd met cassave-kokosbrood), igisafulia (kip met bakbanaan en diverse groenten), maboké (vis met ui, knoflook, tomaten, pepertjes, peterselie en bananenbladeren). Tenslotte valt op dat er in veel recepten geen zout wordt gebruikt. Dat komt omdat zout in de CAR moeilijk te krijgen is of te duur. Men laat het dus vaak weg.
Qua dranken is er o.a. gemberbier (ginger beer), karkanji (een drankje met hibiscusbloemen, palmwijn en bananenwijn.
Het nationale gerecht: kanda ti nyma
Het was lastig om een echt nationaal gerecht van de Centraal-Afrikaanse Republiek te vinden. Ja, foufou (of fufu), zie foto. Dat een vaste brij van cassave, bakbananen en/of yams. Je stampt het met een vijzelf tot een stroperige massa. In heel West- en Midden-Afrika is het een hoofdbestanddeel van of een onderdeel van vele gerechten. Dat is ‘staple food’, zoals ze in het Engels zeggen. Echt basisvoeding dus. Zetmeelrijk en vullend. En goedkoop. Het lijkt op de funge of pirão de milha van Angola die van cassavemeel is gemaakt, de fungee van Antigua & Barbuda, en de coucou van Barbados die van maïsmeel wordt gemaakt. Maar het lijkt ook wel wat op de polenta uit Noord-Italië.
Een van de populairste gerechten in de Centraal-Afrikaanse Republiekis kanda, gehaktballetjes in saus. Je hebt twee versies: klassieke kanda en kanda ti nyma. De klassieke versie bestaat uit gehaktballen (kanda) met geroosterde pompoenpitten die daarna tot meel zijn vermalen. De ballen gaar je in tomatensaus. Kanda ti nyma zijn pikante gehaktballen in een saus met pinda’s (c.q. pindakaas) en okra (ti nyma = okra). Ik gaf de voorkeur aan de laatste variant. Het slijmerige van de okra fungeert als natuurlijk bindmiddel en bindt de saus.
Ingrediënten (4 personen)
Voor ca. 20 gehaktballen:
- 500gr rundergehakt
- 2 grote witte uien, fijngehakt
- 4 knoflookteentjes, fijngehakt
- 2 eieren, losgeklopt
- 2 chilipepertjes, fijngesneden
- Optioneel: zout en peper
Voor de saus:
- 2EL palmolie of arachideolie (pindaolie, aardnootolie)
- 12 okra’s, in plakjes
- 100ml pindakaas (liefst ongezoet)
- 300ml heet water
- Optioneel: 1TL gedroogde chilivlokken
- Optioneel: zout en peper
Bereiding:
- Vermeng het gehakt met de eieren, knoflook, chilipeper en de helft van de ui. Maak er ca. 20 middelgrote ballen van (ter grootte van golfballen).
- PS Omdat zout heel duur is in de CAR, voegt men dat zelden toe, maar voeg vooral zout en peper toe, de ballen worden er wel smakelijker van.
- Fruit de resterende gehakte ui en olie tot ze lichtbruin zijn.
- Voeg de okra toe en bak een paar minuten mee.
- Vermeng de pindakaas met water tot het een glad papje wordt. Voeg het mengsel samen met de gedroogde chilivlokken toe aan de uien en okra en verwarm. Voeg de gehaktballen toe en kook zachtjes gaar in ca. 25 minuten. Als je wat meer saus wilt hebben, neem dan iets meer water en dik de saus aan het einde wat in om een mooie volle saus te krijgen.
- Breng de saus op smaak met zout en peper (optioneel).
- Serveer met rijst.
Recept voor spinaziestoofpotje uit de Centraal-Afrikaanse Republiek
Je zou er een eenvoudige spinaziestoofje bij kunnen serveren. Dat hebben wij niet gedaan. Wil je dat wel doen, dan zie je hieronder het recept:
Ingrediënten
- 2 witte uien, fijngehakt
- 2 tomaten, geschild en in plakjes gesneden
- 1 groene paprika, in kleine blokjes
- 1 kilo verse spinazie, gehakt
- 2 chilipepertjes
- 4EL pindakaas
- 1TL zout
- 2EL olie
Bereiding
- Fruit de uien in een wok of pan met dikke bodem in de olie tot ze goudbruin van kleur zijn.
- Voeg de tomatenplakjes en groene paprika toe. Roer om. Laat een paar minuten sudderen.
- Voeg dan de spinazie, het chilipepertje en zout Dek af met een goed sluitend deksel en laat het ca. 5 minuten sudderen. Meng de pindakaas met enkele eetlepels warm water en vorm een gladde massa. Voeg dit toe aan de pan en laat nog eens 10 minuten koken, onder regelmatig roeren. Voeg indien nodig kleine hoeveelheden water toe aan de pot om te voorkomen dat de inhoud verbrandt.
- Serveer de spinaziestoof bij de kanda als bijgerecht. Of serveer los met rijst of met een foufou-papje.
Wijntip: Wat drink je bij kanda ti nyma? De mensen uit CAR drinken veel ginger beer. Dat dronken wij er ook bij. Maar goede ginger beer is echt gebrouwen en best scherp van de gember. Als je je gerecht redelijk pittig maakt, dan is dat scherp + scherp. Misschien niet al te aangenaam. Wij dronken er ook de Rosso Piceno “Piancarda” van Garofoli bij. Rosso Conero komt uit de Marche in Italië en is gemaakt van montepulciano. Sappig, fruitig, met fraicheur en soepele tannines.
Eet smakelijk!
@NationalDishes
Mijn doel met @NationalDishes is om de nationale gerechten van alle 196 landen in de wereld te koken, van A (zie de kabuli palaw uit Afghanistan) tot Z (afsluitend Zwitserland, met vermoedelijk kaasfondue?).
Op naar…?
Zo. De Centraal-Afrikaanse Republiek was land 29/196 in onze culinaire reis. Hierna pak ik mijn koffertje en pannen weer op en ga naar Zuid-Amerika, en wel naar Chili. Wat is het nationale gerecht? Pastel de choclo? Of toch cazuela? We zullen zien… Volgen jullie me straks ook weer in mijn culinaire wereldreis…?
Waardering nationale gerechten tot nu toe:
De Flying Fish & CouCou uit Barbados [nr. 14/196] kreeg 17/20 punten (“Heerlijke saus, wat een smaakexplosie! Complex en warm door alle kruiden en specerijen”).
De salteñas uit Bolivia [nr. 19/196] verrasten ons en kregen 16,75/20 punten (“verrassende smaakbeleving door de zoete deeg en mooie combinatie van hartig en pittig met zoet”).
Ema Datshi uit Bhutan [nr. 18/196] kreeg 16,5/20 punten (“overtrof al onze verwachtingen; heerlijk en zeer smakelijk”).
Tussendoor de borscht uit Oekraïne gemaakt, vanwege de crisis daar. 16,75/20 punten (“Hartverwarmende soep, vol en rijk van smaak”).
De machboos uit Bahrein [nr. 12/196] scoorde 16/20 punten (“Smakelijke geurige rijst. Sappige kip.”).
De ćevapčići uit Bosnië en Herzegovina [nr. 20/196] scoorden 15,75/20 punten (“smakelijke gehaktworstjes; met ajvar als mooie aanvulling”).
De twee nationale gerechten ‘shopska salata’ en ‘banitsa’ uit Bulgarije [nr. 24/196] scoren samen 15,25/20 punten (“pure en zeer smakelijke salade” en “heerlijke luchtige hartige taart”).
De mosselen met friet uit België [nr. 15/196]: 15/20 punten (“we hebben weer genoten van deze klassieker van onze zuiderburen”).
Kandy ti nyma uit de Centraal-Afrikaanse Republiek [nr. 29/196] scoorde met 15/20 punten goed (“smakelijk” en “mag nog een keer”).
Rice & Beans uit Belize [nr. 16/196] scoorde samen met de recado-kip 14,5/20 punten (“verrassende rijst met bonen door de kokosmelk en heerlijke kip”).
De Chicken Korma uit Bangladesh [nr. 13/196] waardeerden we met 14/20 (“beetje saai”).
De feijoada uit Brazilië [nr. 22/196] kreeg 13,75/20 punten (“smakelijk geheel met een gevarieerd smakenpalet”).
Runderstoofje seswaa uit Botswana [nr. 21/196] eindigde laag met 13,5/20 punten (“puur maar best saai” en “zacht en smaakvol” was ons commentaar).
De waardering voor roersoep samlor korkor uit Cambodja [nr. 27/196] liepen erg uiteen (8- en “zeer smakelijk, puur en afwisselend” en 6+ “er springt niet echt iets uit”) waardoor deze soep uiteindelijk helaas niet hoog scoorde (14/20).
We waren het eens over poutine uit Canada [nr. 28/196]. De populaire snack kreeg van ons 13/20 punten (“eenvoudig”, “zwaar, snackbarvoer”).
De Riz gras uit Burkina Faso [nr. 25/196] kon ons niet bekoren (12,5/20 punten), want “saai” en “redelijk neutraal”. De pikante kip met specerijen uit het land die we erbij maakten, scoorde wel goed.
Ook boko boko harees uit Burundi [nr. 26/196] beviel niet zo goed (maar 10/20 punten). We vonden het gerecht vooral “flauw”.
De kuli-kuli van Benin [nr. 17/196] mislukte, dus die konden we voorlopig nog niet waarderen.
Ambuyat uit Brunei (nr. 23/196): kan het nog lager? De ambuyat zelf scoorde slechts 5/20 punten. De bijgerechten scoorden wisselend (van 6 tot 15,5/20 punten) en maakten het gerecht afwisselend en een beleving.
© 2024 Tekst & Fotografie: Ingrid Larmoyeur | vinissima.nl.
Teksten en foto’s mogen door derden niet zonder toestemming worden overgenomen of gebruikt.
Meer nationale gerechten zien? Volg me op Instagram @vinissima of @NationalDishes of op mijn blog via @NationalDishes.
Geef een reactie