De Spaanse wijnregio Navarra (deel 1): van rosado naar diversiteit

Ken je ze nog? Die sappige donkere rosados uit Navarra? Onlangs bracht ik een bezoek aan de Noord-Spaanse wijnregio Navarra, op uitnodiging van Vinos de España en de D.O. Navarra, en samen met 6 wijnimporteurs en een perscollega. In een mini-serie stel ik je graag voor aan de D.O. Navarra en de acht bodegas die ik bezocht. Vandaag: De Spaanse wijnregio Navarra (deel 1): van rosado naar diversiteit. Ik neem je mee naar Navarra als wijngebied, maak je deelgenoot van de dilemma’s die de producenten kennen èn geef je tenslotte ook nog wat toeristische tips. Wat een heerlijk gebied. Spaanser wordt het niet…!

Binnenkort volgt deel 2 over de bodegas die ik bezocht: Bodega Inurrieta, Bodegas Ochoa, Bodegas Príncipe de Viana (Finca Albret), Bodegas Marco Real, Pago de Larrainzar, Señorío de Sarría, Bodegas Nekeas en Bodegas Otazu.

Navarra anno nu kent enkele dilemma’s. Inheemse of internationale druivenrassen? Rosado tradionele of moderne stijl? Focus op rosado of … diversiteit met andere wijnstijlen? Al die dilemma’s maken wel dat ik me afvraag wat het ‘merk’ Navarra heden ten dage inhoudt.

Video-impressie
Bekijk hier ook mijn filmpje op YouTube met een korte impressie van de reis en wat facts & figures.

Navarra in het kort
Een paar cijfers over wijngebied Navarra:

• In Navarra wordt wijn verbouwd en gemaakt sinds de 2^e eeuw v.Chr., in de tijd van de Romeinen. Opgravingen zoals de Villa romana “Villa de las Musas” van Arellano (zie foto) die je kunt bezichtigen, hebben dat aangetoond.
• Navarra heeft in 1993 een D.O.-erkenning gekregen. Er zijn op dit moment meer dan 65 erkende D.O.-regio’s in Spanje. Denominación de Origen betekent herkomstgebied. Het gaat om wijnen met een goede reputatie die aan veel eisen voldoen. Om een D.O.-status te krijgen, moet het gebied 5 voorafgaande jaren zijn erkend als gebied voor kwaliteitswijnen. Iedere DO heeft een eigen toezichthoudende instantie: de Consejo Regulador. Zo’n consejo houdt toezicht op onder meer de druiventeelt en de wijnbereiding.
• Enkele wijngaarden hebben een speciale status: vino de Pago. Hierbij zijn de wijnen afkomstig van één enkele wijngaard. Deze wijnen moeten aan de strengste eisen voldoen en gebotteld zijn op het wijngoed zelf. Als de hele wijngaard binnen de grenzen van een gekwalificeerde en gecontroleerde herkomstbenaming valt en deze ook zo geregistreerd staat, mag deze de naam Pago voeren. Ze zijn vooral te vinden in de autonomias Castilla-La Mancha en Navarra.
• 10.000ha wijngaarden
• 2018: 78 miljoen kilo druiven (2017 nog 60 miljoen kilo).
• 2.000 wijnboeren die veelal aan de grote coöperaties verkopen. De coöps zijn verantwoordelijk voor zo’n 40% van de productie.
• 85 wijnproducenten

Subzones
De wijngebieden van Navarra liggen allemaal in het zuidelijke deel van de regio, ten zuiden van Pamplona.

De D.O. Navarra beschikt maar liefst over vijf verschillende subzones: Tierra Estella, Valdizarbe en Baja Montaña in het noorden het wijnbouwgebied. Ribera Alta in het midden en Ribera Baja helemaal in het zuidelijke puntje van Navarra. De verschillende gebieden hebben ook allemaal hun eigen klimaateigenschappen met bijbehorende geschiktheid voor andere druivenrassen.

• Tierra Estella en Valdizarbe in het noordwesten en noorden zijn aanmerkelijk koeler dan de twee Ribera-zones, met meer neerslag. De hoger gelegen wijngaarden hebben meer kalk, b.v. in Estella tot 700m. Beide gebieden hebben invloed van oceaan. De koelte geeft veelal frisse elegante wijnen. Je vindt hier veel tempranillo, maar ook wat van de beste chardonnays van het land.
• Baja Montaña is top voor garnacha. Je zult hier weinig bekende topproducenten tegenkomen, wel onbekende coöps.
• Ribera Alta is het centrum van de D.O. Navarra. Dit is de grootste subzone. Hier ligt ook het stadje Olite. Je vindt er vooral tempranilo, maar ook wat moscatel.
• Ribera Baja is droog, bijna steppe-achtig. Daarom kom je hier de volste rode wijnen tegen. Het gebied is vooral goed voor tempranillo, garnacha, viura en moscatel.

Klimaat
De D.O. Navarra kent een enorm grote diversiteit aan klimaten. Van invloed van de Atlantische oceaan (in Tierra Estella en Valdizarbe) tot continentaal, droog en steppe-achtig (Ribera Baja). De Golf van Biskaje, de nabijgelegen Pyreneeën en de temperende werking van de rivier Ebro hebben allemaal invloed op de klimatologische omstandigheden. Maar soms is het verschil zelfs op microniveau voelbaar. Dat merkten we toen we met voorzitter Paco San Martin (zie foto) door de uitgestrekte wijngaarden van Bodegas Nekeas rondreden. Op 5 kilometer afstand wisselden de omstandigheden enkele keren!

Toegestane druivenrassen
Navarra heeft medio 80-ger jaren van de vorige eeuw besloten om naast inheemse/Spaanse druivenrassen ook de meer internationale rassen als chardonnay, sauvignon blanc, cabernet sauvignon en merlot toe te laten binnen de officiële D.O.

Voor wit zijn nu de volgende druivenrassen toegestaan: chardonnay, garnacha blanca, malvasia, moscatel de grano menudo, sauvignon blanc, viura. Garnacha blanca is een autochtoon ras dat oorspronkelijk uit Aragón komt, in Navarra wordt het niet heel veel gebruikt. Geeft wijnen met weinig zuren en een hoog alcoholpercentage. Aroma’s van rijp groen fruit met florale tonen. Malvasia wordt met name in subzone Valdizarbe gebruikt en vooral voor jonge aromatische witte wijnen. Moscatel de Grano Menudo is de muscat à petits grains. Het ras heeft een revival gehad in Navarra sinds de 80-ger jaren van de vorige eeuw, vooral in Ribera Baja, en wordt met name voor zoete en dessertwijnen gebruikt. Viura (ook bekend als macabeo) komt veel voor in Spanje. In Navarra komt het al heel lang voor, maar de populariteit daalt dankzij de forse toename van de rassen sauvignon blanc en chardonnay. Viura komt nu vooral voor in Ribera Alta en Ribera Baja. Chardonnay beslaat momenteel 4% van de wijngaarden en is zeer geschikt voor de koelere noordelijke subregio’s in Navarra waar men de wijnen ook wel houtvergist.

De meerderheid van de oogst in Navarra is van blauwe druiven; in 2018 ging het om 87%. Voor rode wijn en rosé zijn toegestaan: cabernet sauvignon, garnacha tinta, graciano, mazuelo, merlot, pinot noir, syrah en tempranillo. Garnacha tinta komt oorspronkelijk uit Spanje (waarschijnlijk Alicante) en is in Frankrijk bekend als grenache en op Sardinië als cannonau. In de 70-ger jaren was het nog het dominante ras van Navarra met zo’n 90% van de aanplant, maar tegenwoordig is het nog maar 24%. Dit was het druivenras waar de typerende donkerroze Navarra-rosado’s van werden gemaakt. Nu wordt er ook veel mooie rode wijn van gemaakt. Het ras wordt vooral nog veel gebruikt in de subzones Baja Montaña en Ribera Baja. Er worden aromatische wijnen van gemaakt met goede zuurgraad, een goed alcoholpercentage, medium body. Het druivenras graciano beslaat minder dan 2% van de wijngaarden, maar geeft wijnen met intense kleur, mooie zuurgraad en goede structuur. Daarom is graciano zeer geschikt als blendpartner. Graciano komt vooral voor in Ribera Alta en Ribera Baja. Mazuelo (ook bekend als cariñena en in Frankrijk als carignan) komt oorspronkelijk uit Navarra en La Rioja. Het ras is nooit wijdverspreid geweest in Navarra en beslaat nu 1% en komt vooral voor in Ribera Baja. Mazuelo geeft bleekgekleurde fruitige wijnen met medium body en een hoge zuurgraad. Wordt door de zuurgraad vooral als blendpartner gebruikt. Tempranillo komt waarschijnlijk uit buurregio La Rioja. Tempranillo is de laatste twee decennia steeds populairder geworden en is met 37% van de aanplant in Navarra het populairste druivenras geworden! Het komt in de hele regio voor, maar vooral in Ribera Alta, Ribera Baja en Tierra Estella. De wijnen hebben een gematigde zuurgraad en een goede structuur met aroma’s van rood fruit, tabak, droogbloemen en zoethout. Zeer geschikt voor wijnen met houtrijping.

Dilemma’s
Navarra … dat was een tijd geleden vooral donker gekleurde droge rosado, rosé dus. Dàt was waarom de wijnstreek geliefd was in onder andere Nederland. In 2008 exporteerde Navarra nog 3,3 miljoen liter wijn naar Nederland  – vooral die donkere rosado – en stond Nederland op nr. 1 van de exportlanden! Inmiddels is de export naar Nederland fors gedaald; we staan op een vierde plek met 712.000 liter, na China (2,5 miljoen liter in 2018), Duitsland en het VK en voor de VS. Wat is er gebeurd, vraag je je dan af.

Navarra staat natuurlijk een beetje in de schaduw van buurregio Rioja, al wil men dat er daar niet zo graag over hebben. Maar Navarra was specialist in rosé, en er kwamen wijnen met een uitstekende prijs-/kwaliteitverhouding vandaan. Ook belangrijk, zeker in Nederland. Maar de laatste decennia heeft de wijnbouw in Navarra veel veranderingen doorgemaakt, zeker ook wat wijnstijl betreft.

Tijdens ons bezoek aan Navarra zien we ook de dilemma’s die de wijnregio en de wijnproducenten al sinds een paar decennia hebben. Ik noem er een paar:

Inheemse of internationale druivenrassen? Medio 80-ger jaren van de vorige eeuw werden de niet-inheemse druivenrassen toegestaan binnen de D.O. Navarra. Onderscheid je je als wijnregio met inheemse c.q. Spaanse druivenrassen (zoals garnacha, graciano, tempranillo en viura) of zwicht je voor internationale bekendheid van de ‘internationale / Franse rassen als chardonnay, sauvignon blanc, cabernet sauvignon en merlot? Een moeilijke keuze, en we hebben uitstekende chardonnay geproefd. Maar de vraag blijft of je niet je beter onderscheidt met Spaanse druivenrassen.

Rosado tradionele of moderne stijl? Navarra en Spanje sowieso was bekend om donker gekleurde krachtige rosé, droog en kruidig. Nu internationaal gezien een steeds lichtere stijl – in elk geval qua kleur, maar ook qua body – trendy is, gaan Navarra-producenten steeds meer over op de moderne lichtgekleurde rosés. Sommige producenten maken voor de interne markt nog donkerroze rosado en voor de export een licht zalmkleurige rosé. De herkenbaarheid en eigenheid is er daarmee voor de exportmarkt af. Maar wellicht verkoopt het beter. Vooralsnog lijkt dat echter niet zo. De tijd zal het leren.

En tenslotte: Focus op rosado of … diversiteit met andere wijnstijlen? Navarra met een prioriteit voor het maken van (donkere) rosado lijkt voorbij. Wijnmakers willen de hele range van wijnstijlen maken, dus naast rosado worden er ook steeds meer andere stijlen gemaakt: fris jong wit van viura of sauvignon blanc, houtgerijpt wit van chardonnay, donkere rosado of lichte rosé, sappig jong rood, crianza en reserva rood, en zelfs zoet wit en dessertwijnen van moscatel.

Het wijnmerk Navarra
Al die dilemma’s en die diversiteit roepen wel de vraag op wat Navarra wil zijn. Ze maken je confuus over wat het ‘merk’ Navarra als wijnregio heden ten dage inhoudt. En wellicht is dat ook precies het dilemma van de wijnliefhebber die Navarra helaas niet meer zo op het netvlies heeft. Best jammer van zo’n mooi wijngebied.

We hebben tijdens onze trip het potentieel van de wijnen en de passie van de wijnmakers gezien. Mooie wijnen, enthousiaste wijnmakers. De wens naar moderne en internationaal geliefde wijnstijlen snap ik, maar doe dat met behoud van traditie èn vergeet de druivenrassen die eigenheid en gezicht kunnen geven daarbij niet! De Navarra Wine Lovers hebben als motto gekozen “Tu propio estilo de vino” (Your style of wine). Ach, misschien moeten ook maar gewoon genieten van wat er nu is en zelf onze favoriete wijnstijl kiezen. En kijken hoe deze wijnregio zich in de toekomst verder ontwikkeld en dingt naar de gunst van de wijnliefhebber. Het potentieel is er, dat hebben we gezien!