Champagne Terroirs Expérience – 10 onafhankelijke familiebedrijven met 1 filosofie

Champagne Terroirs Expérience – 10 onafhankelijke familiebedrijven met 1 filosofie. Dat is in het kort wat de kleine Association Champagne Terroirs Expérience omhelst. Tien familiebedrijven in de Champagne hebben zich verenigd om gezamenlijk promotie te kunnen maken en hun unieke en eigenzinnige champagnes onder de aandacht te brengen. En dat is slim, want het marketingbudget van de grote handelshuizen in de Champagne, zoals Moët & Chandon, ontbreekt bij de kleintjes. En dat is jammer, want onder de kleine familiebedrijven bevinden zich soms echte pareltjes. In Amsterdam mochten we er, dankzij de CTE en organisator Michèle Lainé van Business France, kennis mee maken.

De grote handelshuizen, die druiven uit het hele gebied inkopen, zijn nauwelijks geïnteresseerd in of gebaat bij het terroirdenken. Maar er zijn onafhankelijke wijnbouwers die daar anders over denken en langzaamaan zie je in de Champagne dat zij hun stem laten horen. Niet voor niets dat de Association Champagne Terroirs Experience juist die naam heeft gekozen! Ook zij benoemen terroir als belangrijk onderscheidend element van wijn maken. Lees hieronder meer over de ingewikkelde markt van Champagne en maak kennis met tien onafhankelijke wijnbouwers die lid zijn van de Champagne Terroirs Expérience.

Niet voor niets dat de Association Champagne Terroirs Expérience juist die naam heeft gekozen! Ook zij benoemen terroir als belangrijk onderscheidend element van wijn maken.

Monsieur Champagne Gert Crum
Om de markt van de Champagne te begrijpen, gaf Gert Crum, Neerlands champagnekenner bij uitstek, eerst een kleine opfriscursus over facts & figures en wat trends.
Het wijngaardoppervlakte van de Champagne (de streek met hoofdletter – de wijn met een kleine letter) omvat momenteel zo’n 34.000ha. Er zijn ca. 15.000 wijngaardbezitters. Dat betekent dat elk bedrijf gemiddeld maar net 2ha heeft! Er zijn grote bedrijven, maar ook hele kleine die veel minder dan het gemiddelde bezitten.
4.000 bedrijven verbouwen druiven èn maken zelf champagne. Dat heet Récoltant-Manipulant (RM afgekort, je kunt dat op het etiket zien). Een RM is een onafhankelijke wijnboer/wijnbouwer die zelf onder eigen naam champagne verkoopt. Alle leden van de Champagne Terroirs Expérience zijn récoltant-manipulant.
De grote bekende champagnemerken als Moët & Chandon zijn zogenaamde handelshuizen (Négociants-Manipuant, NM). Deze handelaren bezitten veelal geen of weinig eigen wijngaarden, maar kopen druiven in van kleine wijnbouwers en zij brengen champagne onder hun eigen merknaam uit. Tenslotte zijn er coöperaties: samenwerkingsverbanden van wijnboeren (Coopérative de Manipulant, CM). De wijnbouwers oogsten hun eigen druiven en laten die persen bij de coöperatie. De coöperatie brengt de champagnes onder coöperatienaam op de markt.

Handelshuizen vs onafhankelijke wijnbouwers
Er zijn ongeveer 300 grote handelshuizen (NM’s), waarvan er zo’n 120 echt toe doen. Zij hebben dus veelal geen eigen wijngaarden, maar kopen druiven in. Sommige huizen hebben wel wat eigen wijngaarden. Neem als voorbeeld Moët & Chandon (dat bij het grote LVMH zit, een groot bedrijf voor allerlei luxeproducten, waaronder champagne, sierraden en mode). M&C heeft 1.200ha eigen wijngaarden en ze kopen nog eens druiven van 4.000ha erbij. Ze produceren dan ook zo’n 30 miljoen liter champagne! Maar er zijn ook veel handelshuizen die alles inkopen.

Deze grote handelshuizen zijn dominant in de Champagne. Niet alleen qua aantal, qua productie etc., maar ook in de visie en meningsvorming in de streek. Daarnaast is het in dit wijngebied best lastig om als onafhankelijke wijnboer te opereren, want champagne produceren is tijdrovend en kostbaar. Er wordt hier dan ook wel een tweedeling gemaakt in “ceus de la vigne” en “ceux du vin”: zij van de wijnstokken (de wijnbouwers dus) en zij van de wijn (de handelshuizen).

Crisis
Het ontstaan van de groep onafhankelijke wijnbouwers is wel interessant. Want waarom zou je al die moeite zelf doen om champagne te maken en te verkopen onder eigen naam!? Druiven verbouwen en oogsten en daarna verkopen aan handelshuizen is namelijk eigenlijk veel makkelijker. De RM’s zijn deels ontstaan uit nood, verklapt Gert Crum. In de crisistijd van de 30ger jaren van de vorige eeuw hadden de handelshuizen ineens minder druiven nodig. Uit nood ging een deel van de wijnbouwers hun eigen wijn maar maken en bottelen. In de 50ger jaren waren er veel stakingen en konden wijnbouwers weer hun druiven moeilijk verkopen. Toen ontstond een tweede golf van wijnbouwers die uit nood RM’s werden en hun eigen wijn op de markt brachten of coöperaties opzetten.

Populair werden de onafhankelijke wijnbouwers ook door Parijzenaars die een weekendje naar de Champagne gingen en dan champagnes bij hun favoriete wijnbouwers inkochten. Maar de laatste jaren is het weer lastig, want de verkoop in eigen land daalt drastisch (van tweederde verkoop in eigen land in een paar jaar tijd naar ca. 45-48%). En dus zie je twee bewegingen bij de onafhankelijke wijnbouwers niks doen en stoppen, of harder lopen, meer verkopen en ook internationaal verkopen.

Terroir
De eigenzinnige Anselme Sélosse is al even een groot voorbeeld voor zelfbewuste onafhankelijke wijnbouwers. Zijn visie: wijn wordt gemaakt in de wijngaard. Dat klinkt logisch, maar het was wel een ommekeer in de denkwijze van wijnbouwers in de Champagne. Kortom: het terroir doet ertoe! En dat voorbeeld zijn sommige wijnbouwers in de Champagne gaan volgen. Veel van die groep zoekt nu een markt. Niet voor niets dat de Association Champagne Terroirs Expérience juist die naam heeft gekozen! Ook zij benoemen terroir als belangrijk onderscheidend element van wijn maken. Citaat van hun site over hun gezamenlijke filosofie: “champagnes geproduceerd van A tot Z met respect voor de expressie van hun terroir”.

En dan komen we weer op het begrip van de markt in de Champagne, en de dominantie van de grote handelshuizen. In de Champagne, anders dan in veel anders Franse en Europese wijngebieden, bestaat er nauwelijks terroirdenken. Ja, we weten dat er drie grote deelgebieden zijn: Montage de Reims (goed voor pinot noir en volle krachtige champagnes), Vallée de la Marne (met focus op pinot meunier) en de Côte de Blancs (met zijn kalk-/krijtbodem goed voor crispy chardonnay en Blanc des Blancs). En een enkeling heeft gehoord van de Côte de Sézanne (ook voor chardonnay; recente regio met minder krijt in de bodem die eerst onderdeel van de Côte des Blancs was) en de Côte de l’Aube / Côte des Bars helemaal in het zuiden tegen de Bourgogne aan; veel pinot noir en warmer met minder krijt; met veel onafhankelijke wijnbouwers/RM’s).

Maar de grote handelshuizen, die druiven uit het hele gebied inkopen, zijn nauwelijks geïnteresseerd in of gebaat bij het terroirdenken. En wellicht daarom speelt dat momenteel ook geen rol in de Champagne, want hun dominantie druppelde door in de regelgeving en de AOP-wet van de 30ger jaren van de vorige eeuw. Maar er zijn onafhankelijke wijnbouwers die daar anders over denken en langzaamaan zie je in de Champagne dat zij hun stem laten horen. “Un vin doit avoir la tête de l’endroit où il est né et les tripes de celui qui l’a fait.”(Een wijn moet het hoofd hebben van de plaats waar hij is geboren en de ingewanden – c.q. het lef – van degene die hem heeft gemaakt.) zei de Franse oenoloog Jacques Puisais.

Tijd om kennis te maken met de toen leden van de Champagne Terroirs Expérience…

Champagne Bergeronneau-Marion
Een familiebedrijf sinds 1590 met generaties kuipers en wijnmakers. In het hart Montagne de Reims, met 8ha en een clos. HVE-gecertificeerd en in het laatste jaar van omschakeling naar biologische wijnbouw.
De champagnes bevatten veel pinot meunier, zoals de Clos des Bergeronneau (100% pinot meunier en premier cru) van oude stokken. Deze topper heeft maar liefst 10 jaar gerijpt, heeft een dosage van 7gr/L en is mineralig en vol. Basisjaren 2007-2008-2009 en pas oktober 2021 gedegorgeerd. Power.

Champagne Dauby Mère & Fille
Acht generaties wijnbouwers en 4 generaties wijnmakers met wijngaarden in Aÿ (Vallée de la Marne) vanaf 1930. De klaproos staat symbool voor hun bedrijf. We ontmoeten in Amsterdam Teddy Samato, de schoonzoon en echtgenoot van ‘mère & fille Dauby’. Dauby is HVE3-gecertificeerd en is voor de chardonnay in omschakeling naar biologische wijnbouw. Het bedrijf bezit 8ha, waarvan 1ha grand cru in Aÿ en 3ha premier cru in Mutigny. Ze hebben geen pinot meunier, maar concentreren zich op chardonnay en pinot noir.
Ik proef o.a. hun volle instapper Cuvée Réserve (ch/pn, basisjaar 2017 plus maar liefst 60% reservewijn), de volle rijpe Cuvée Grand Réserve premier cru (40% chardonnay | 60% pinot noir; basis 2016 met 60% reservewijn), de zeer mooie 2014 millesimé premier cru (50% chardonnay | 50% pinot noir; fris, droog en met mooie gisttonen) en de 2012 Blanc de Noirs grand cru extra brut (100% pinot noir) en de Cuvée Guy Dauby grand cru (100% pinot noir). Een heel fijne serie.

Champagne Jacques Picard
We ontmoeten Fiona Lefebvre, de kleindochter van oprichter Jacques Picard. Het huis is sinds 4 generaties een familiebedrijf in Berru, net ten oosten van Reims in de subregio Montagne de Reims. Ze hebben twee premiers cru-wijngaarden (Montbré en Avenay Val d’Or). In 2014 is het bedrijf begonnen met de omschakeling naar biologische wijnbouw en in 2019 is het AB gecertificeerd.
Ik was erg onder de indruk van hun wijnen. De Réserve (85% chardonnay | 5% pinot noir | 10% pinot meunier) heeft 5 jaar gerijpt en een dosage van 6,5gr/L. Schoon, fris, mineralig, venkeltonen, fijne mousse, mooi droog en met karakter. Het doet me verlangen naar een oester met komkommergranité en ingelegde venkel.
De Blanc des Blancs brut van basisjaar 2016 heeft ook een dosage van 6,5gr/L en 20-30% reservewijn. Verfrissend, met citrus/grapefruit en rijp fruit. Wat creamy.
Dan volgen drie toppers. Bijzonder is de Brut Nature Double Solera, een zéro dosage van 60% chardonnay | 20% pinot noir | 20% pinot meunier. Fiona legt uit dat ze voor de tweede gisting minder suiker hebben toegevoegd zodat de wijn romiger wordt en maar 5 bar krijgt. Bijzonder is dat er twee soleras gebruikt worden voor de rijping: eentje voor chardonnay die in 1998 gestart is en eentje uit 2008 voor blauwe druiven. De wijn is bijzonder, krachtig, romig en mineralig met gisttonen en wit fruit. Erg mooi.
De 2009 Art de Vigne is van 60% chardonnay | 20% pinot noir | 20% pinot meunier en heeft 12 jaar sur lie gerijpt en een dosage van maar 4gr/L. De eerste gisting was op barriques. Weer zo’n mooie champagne. Romig, vol en complex.
Les Bénis extra brut is van 100% chardonnay. Gerijpt van april 2017 tot maart 2022. Ook hier vergist in barriques. Strak, fris en erg mooi.

Champagne Gaidoz-Forget
Het bedrijf maakt sinds 1930 champagne en ligt in Ludes, in het hart van de Montagne de Reims. Ze beschikken over 9ha met chardonnay, pinot noir en pinot meunier. Bertille Gaidoz is inmiddels vierde generatie en ze heeft het bedrijf van papa Luc Gaidoz overgenomen. Ze werken volgens de zogenaamde ‘viticulture raisonnée’ (de beredeneerde wijnbouw) en gaan zorgvuldig om met de bodem en met bestrijdingsmiddelen. Ze werken volgens de HVE (Haute Valeur Environmmental).
Ik proefde o.a. de fijne 2014 Cuvée premier cru (60% pinot noir en 40% chardonnay), de Empreinte Meunier van 100% pinot meunier (basisjaar 2008!) en hun topper, de Quintesessence (basiswijnen 2012-2013, met gelijke delen chardonnay, pinot noir en pinot meunier).

Champagne Piot-Sévillano
Sinds 1700 hebben tien generaties elkaar in dit wijnbedrijf al opgevolgd. Het bedrijf werkt al biologisch en is sinds 2015 HVE-gecertificeerd en verwacht in 2023 ook de certificering voor biologische wijnbouw te krijgen. Piot-Sévillano heeft 8ha in Vincelles (Vallée de la Marne).
Christine Sévillano liet ons zes champagnes proeven: de mooie frisse, mineralige Brut Nature (van 70% pinot meunier, 15% chardonnay en 15% pinot noir), de gistrijke Extra Brut (van 85% pinot meunier en 15% chardonnay), de prachtige frisse Provocante (van 100% pinot meunier; fris, gisttonen en Granny Smith), de Interdite (van 50% chardonnay – waarvan 15% op barriques vergist-, 40% pinot meunier en 10% pinot noir) en de L’Instant Meunier (een rosé de saignée van uiteraard 100% pinot meunier). Inderdaad, opvallend veel pinot meunier. De opa van Christine had zelfs alleen maar pinot meunier aangeplant.
We proefden ook nog een rariteit: een stille witte wijn uit de Champagne! De 2015 Coteaux Champenois blanc “Indiscrete”. Het is een wit gevinifieerde pinot meunier in een wat oxidatieve stijl. Leuk om die erbij te proeven.

Champagne Xavier Leconte
Champagne Xavier Leconte (ook wel Infiniment Leconte) is al zes generaties in handen van de familie. Alexis Leconte liet ons hun wijnen proeven. Hij staat inmiddels aan het hoofd van dit familiebedrijf. Het huis heeft 10ha wijngaarden verdeeld over 40 percelen. Het werkt volgens de ‘culture raisonnée’ (beredeneerde wijnbouw) en de maankalender en is sinds 2014 HVE-gecertificeerd en sinds 2015 VDC.

We proefden o.a. de rijpe Signature du Hameau brut (van 80% pinot meunier, 15% pinot noir en 5% chardonnay; dosage 8gr/L) en L’Héritage (van 70% pinot noir en 30% pinot meunier en een dosage van 7gr/L). De 2015 Scellés de Terroirs en de 2014 Scellés de Terroirs zijn beide houtvergist van 100% pinot noir. Droog, romig en mineralig met mooie gisttonen. Als afsluiting was er een Ratafia “Apeiron” van pinot meunier en zelf gedistilleerde brandy (ook van pinot meunier). Ratafia is een zoete versterkte wijn uit de Champagne. De gisting van de stille wijn wordt afgebroken door toevoeging van het distillaat. De Ratafia “Apeiron” van Xavier Leconte is krachtig en aan de droge kant.

Champagne René Jolly
De eigenzinnige Pierre-Éric Jolly was aanwezig van het champagnehuis René Jolly. Hij liet me meteen zien dat hij anders denkt door zijn eigen ontwerp voor een nieuwe driepotige muselet (het muilkorfje dat normaal vier pootjes heeft) te tonen. Drie in plaats van vier pootjes…dat levert dus materiaalwinst op en dat is goed voor het milieu. Ook zijn fles is lichter dan normaal en ook dat levert winst op.
Pierre-Éric Jolly is telg van een huis dat al een onafhankelijk wijnbedrijf is sinds 1737. Jolly ligt in Landreville in de Aube en in het hart van de Côte des Bar. Het bedrijf heeft 14ha wijngaarden met 75% pinot noir en 25% chardonnay en is HVE-gecertificeerd (niveau 3). Ze doen alles zelf en zijn ook lid van Les Vignerons Indépendants de France. Ze maken onder andere een mooie frisse Blanc de Noirs extra pur (van 100%pinot noir; ook hier lekker eigenwijs om deze zéro dosage ‘extra pur’ in plaats van extra brut te noemen!) en een elegante Blanc des Blancs. Tenslotte sloot ik mijn hele proeverij af met hun Cuvée Spéciale RJ, een blend van 54% chardonnay en 46% pinot noir van basiswijnen uit 2010 en 2012 met een dosage van 9gr/L. de wijn heeft 8 jaar sur lie gerijpt, is zacht en rijp, vol en krachtig, met tonen van gist/brioche en rijp fruit. Een waardige afsluiter van hun wijnen.

Champagne Lucien Roguet
Dit familiebedrijf ligt in het hart van de Montagne de Reims, in Mailly. Het bedrijf is al 5 generaties lang bezig en bezit 7ha, allemaal grand cru, in totaal 35 percelen met chardonnay,  pinot noir, pinot meunier.
Samuel Roguet liet ons zes wijnen proeven, alle wijnen genummerd van de correcte Tradition Grand Cru No. 1 en de frisse Extra Brut grand cru No. 3 tot de lichte elegante Rosé grand cru No. 5, de zachte elegante Gourmandise grand cru demi-sec No. 4 en hun topper, de No. 6 Edition Limitée van de basisjaren 2015-2016 die 5 jaar gerijpt heeft. Hij was trouwens de enige die demi-sec liet proeven, die zie je eigenlijk nog maar weinig.

Champagne Albert Beerens en Champagne François Secondé
Champagne Albert Beerens kon helaas door ziekte niet in Amsterdam zijn. Familiebedrijf sinds 1862 met nu 7ha in Aube. In tweede jaar van omschakeling naar biologische wijnbouw en is Terra Vitis gecertificeerd.
Ook Champagne François Secondé was helaas afwezig. De wijngaard van Secondé ligt in Sillery.

Meer info over de Association Champagne Terroirs Expérience:
www.cte.wine