Vandaag duiken we 6100 jaar in de geschiedenis om Armeense wijn te ontdekken.
Ik ben gek op vergeten druifjes, inheemse druivenrassen, onbekende wijngebieden en bijzondere wijnen. Vorige week kon ik tijdens de WineProfessional 2016 weer mijn hart ophalen. Ik proefde mooie Bulgaarse wijnen van de druivenrassen melnik, melnik 55 (een kloon), rubin (een Bulgaarse kruising van nebbiolo x syrah) en natuurlijk mavrud. Misket was er helaas niet, maar let op! Het witte druivenras misket schijnt het helemaal te gaan maken. Daarnaast proefde ik een paar wijnen uit Azerbeidzjan (ja het is er echt, maar dat ik nou al onder de indruk ben…nee), Libanon, Kroatië en Israël.

6100
Het meest boeiende vond ik de stand met Armeense wijnen. 6100 jaar geschiedenis kent het oude wijnland maar liefst! Een van de series van producent Trinity Canyon Vineyards heet dan ook toepasselijk “6100”. Most werd er vroeger in potten van klei vergist. Daarna werd de wijn in aardenwerken potten (amfora) onder de grond bewaard. Een simpele maar doeltreffende manier om destijds de bederfelijke wijn in een constante temperatuur te kunnen bewaren.
Oudste wijn ter wereld
Armenië heeft een lange wijngeschiedenis. Oude manuscripten laten zien dat de Armeniërs duizenden jaren geleden al bedreven waren in wijnbouw en vinificatie. In 2011 vonden archeologen in de grotten van stadje Areni ’s werelds oudste wijnproductie (zie foto), waarschijnlijk van 4000 v. Chr.
Oorlogen met Arabieren, Turken en Perziërs hebben tussentijdse perioden van verval gegeven. Aan het einde van de 19e eeuw was er nog maar 9.200ha wijngaard over en na de eerste wereldoorlog 5.100ha. In 1920 werd het land ingelijfd in de Sovjet-Unie. Gedurende de jaren ’20 van de vorige eeuw werden veel wijnhuizen genationaliseerd en behoorden later tot een netwerk van wijnproducerende bedrijven in de Sovjet-Unie. Na de twee wereldoorlog werd er vooral land bebouwd dat niet eerder voor wijnbouw gebruikt werd en in 1990 – toen het land weer onafhankelijk werd – was er zo’n 29.000ha wijngrond, veelal van coöperaties. In de periode van 1945 tot 1985 steeg de productie door de Russische behoefte behoorlijk: 9x voor wijn, 17x voor brandy en 10x voor mousserende wijn. Driekwart van de productie ging dan ook naar Rusland.
Na de val van de Sovjet-Unie daalde het wijngaardareaal drastisch, tot een dieptepunt van 13.000 hectare in 2002 en produceerde toen krap 72.000hl stille wijn (veelal wit, zoet en alcoholisch), 6.200hl mousserende wijn en 46.000hl brandy.

Ararat-vallei
Armenië kent vijf wijnbouwregio’s: de Ararat-vallei, de voet van de heuvels van de Ararat (13%), de Noordoostzone (10%), Vayots Dzor (10%) in het zuidoosten en Zangezur (zo’n 2%). De vallei van de iconische berg Ararat – die wrang genoeg voor de Armeniërs net over de grens in Turkije ligt – is de belangrijkste wijnbouwregio, met 65% van de wijngaarden en de meeste wijnhuizen.

Veel wijngaarden staan op vulkanische bodem en op hoogtes tussen 400en wel 1.70 meter. De hoogte in de heuvels en bergen compenseert de breedtegraad. Hoewel de winters in Armenië erg koud zijn, kan het bekendste rode druivenras van het land, “Areni”, hier uitstekend tegen en levert het indrukwekkende wijnen.

Armeense druivenrassen
In Armenië worden zo’n 400 druivenrassen verbouwd, maar de meeste zijn tafeldruiven. Zo’n 30 inheemse druivenrassen worden in het land verbouwd. Een deel daarvan wordt voor wijn gebruikt, maar de meeste druiven worden gedistilleerd tot – soms uitstekende – Armeense brandy, zoals de Ararat. Het motto van José Vouillamoz – Druiven-DNA specialist en co-auteur van de wijnbijbel “1368 grapes” van Jancis Robinson – is dan ook: “Save them, drink them!”

Inheemse autochtone authentieke druiven; daar gaat mijn interesse naar uit. Niet alleen maar chardonnay of syrah, maar juist eens iets anders. Goed voor ontdekkingsreizen, zeg maar. Niet voor niets is mijn motto: Explore the flavors of life! In Armenië zit je dan dus goed, met bijna alleen maar gekke bijna onuitspreekbare druifjes, zoals qrditchakat of khingochni. Maar er is één druivenras die er duidelijk bovenuit springt, en dat is areni. Wat furmint voor Hongarije is, malbec al enige tijd voor Argentinië is, wat carmenère voor Chili wordt, en wat vranec voor Macedonië moet worden, die positie kan het rode druivenras areni voor Armenië gaan innemen! We noemen zo’n toppositie ‘icon grape’ of ‘signature grape’, een druivenras dus waarmee een land zich internationaal kan onderscheiden en dat automatisch met dat land geassocieerd wordt, maar ook met kwaliteit! Areni heeft dat in zich.

Wit:

  • Garan dmak: betekent ‘vette staart’ in het Armeens; het lijkt op de staart van een lammetje. Oud Armeens ras uit Armavir. Winterhard; kan overleven bij -15°C.Wordt veel als blendpartner gebruikt voor tafelwijnen, dessertwijnen, brandy en druivensap.
  • Kangun: betekent ‘stevig’ in het Armeens. Vooral gebruikt voor brandy en zoete versterkte wijnen. Een kruising van sukholimansky bely x rkatsiteli. De aroma’s zijn wit fruit, bloemen, honing en kweepeer.
  • Khatum/khatum: niets over te vinden
  • Mskhali: het meest aangeplante ras van Armenië dat vooral gebruikt wordt voor brandy. Wordt ook gebruikt voor droog wit en fruitige (half)zoete dessertwijnen. Komt vooral voor in de regio Ararat.
  • Qrditchakat: niets over te vinden
  • Rkatsiteli: kennen we vooral uit Georgië, maar wordt ook aangeplant in bijvoorbeeld Armenië, Oekraïne, Macedonië, Moldavië, Roemenië, Bulgarije en sinds 1954 zelfs in China. Is sowieso erg populair in de ex-staten van de Sovjet-Unie vanwege zijn productiviteit, zijn kouresistentie en zijn behoud van zuren. In Armenië was het het meest aangepante ras tijdens de periode van de Sovjet-Unie, nu is de aanplant gedaald tot zo’n 7%. Geeft droge witte wijnen met een verkwikkende zuurgraad. Is een van de kruisouders van de druivenrassen kangun, pervenets magaracha en podarok magaracha.
  • Voskehat: betekent ‘gouden druif’ in het Armeens. De druif geeft veel aroma, met fruitige en florale tonen en levendige zuren. Geschikt voor lichte witte wijnen en als blendpartner in mousserende wijnen, maar ook voor ‘oranje wijnen’ met schilweking en zelfs versterkte witte wijnen (zoals de Ochakan in Madeira-stijl). In Azerbaidzjan is het ras bekend als kharji en wordt er vooral gebruikt voor sherry- en Madeira-achtige wijnen.

Rood:

  • Akhtanak: ingewikkelde kruising van sorok lyet oktyabrya x saperavi. Sorok lyet oktyabryais zelf weer een kruizing van kopchak x alicabnte henri bouschet. Het synoniem ‘haghtanak’ betekent ‘overwinning’. Jancis Robinson moet dit ras een van de meest veelbelovende van Armenië! Het ras wordt gebruikt voor de productie van droge wijnen, zoet en versterk en mousserend. Akhtanak geeft wijnen met een intense kleur en een rijke tanninestructuur.
  • Areni: betekent ‘bloed’ in het Armeens. Een 100% inheems Armeens ras en de belangrijkste rode troef van het land. Genoemd naar het stadje Areni in de provincie Vayots Dzor, waar het ras vermoedelijk zijn oorsprong heeft en waar ook in 2011 de oudste wijnkelder van de wereld werd gevonden (4000 v.Chr.). Zorgt voor fruit en structuur. Wordt gebruikt voor droge en halfdroge full-bodied wijnen van hoge kwaliteit met goed bewaarpotentieel.
  • Kakhet: betekent ‘geschorst’ in het Armeens. Doet denken aan de Georgische regio Kakheti en zou via daar geïntroduceerd kunnen zijn. Het ras is ook verwanter aan de Georgische rassen kikvi en kisi dan aan Armeense rassen. Geeft wijnen met een wat bleke kleur. Florale aroma’s en bessen. Geschikt voor houtrijping. Traditioneel ras in Ararat en Armavir. De druif is het bekendste van de zoete rode Kagor-dessertwijnen, maar er wordt tegenwoordig ook droge rosé en droog rood van gemaakt.
  • Karmrajut: betekent ‘rood sap’ in het Armeens. Ingewikkelde kruising tussen het niet meer bestaande Armeense ras adisi x NO 15-7-1. Komt vooral voor in Armavir en wordt veel voor halfdroge dessertwijnen gebruikt.
  • Khindoghni: betekent ‘lachend’ in het Armeens. Komt vooral voor in Nagorno-Karabach, maar ook in Armenië en Oezbekistan. Het ras geeft volle droge wijnen met veel alcohol, een goede structuur en tannine. Maar er worden ook dessertwijnen van laatgeoogste druiven van gemaakt.
  • Megrabuyr: betekent ’gearomatiseerd met honing’ in het Armeens. Ingewikkelde kruising tussen C 484 x C 128. C 484 is weer madeleine angevine x chasselas musqué. C 128 is de Oekraïense tafeldruif ichkimar x de niet meer bestaande yanvarskii chernyi. Vooral gebruikt voor rosé dessertwijnen.

Amfoorwijnen

Armenië heeft, net als Georgië, de oude bewaarmethode van wijn in amfora weer herontdekt. De Georgische manier kende ik al. Daar heten de wijnen ‘qvevri’-wijnen, naar de aardenwerken amfora, qvevri. In Armenië gebruiken ze dat woord kennelijk niet, ze gebruiken het Armeense woord voor amfoor: “karasi”.
Een van de wijnen die ik proefde heet zelfs zo: de “Karasi” van producent Zorah. Deze wijn heeft een jaar rijping op amfoor gehad. De “Yerez” van Zorah ook. Opvallend is dat bij de wijnen van Zorah het effect van de oxidatie, dat je sterk merkt bij de Georgische qvrevri-wijnen (ze gaan dan wat ‘sherry-achtig’ smaken) zich nauwelijks of zelfs helemaal niet voordoet bij de Armeense amfoorwijnen. Ze lijken juist puurder van smaak te worden. De witte “6100 acestors” van Trinity vertoont echter wel een typerende lichte oxidatie en oranje kleur.

Armeense wijnproducenten
Ik proefde wijnen van de volgende producenten: Armenia Wine Factory, Karas, Voskeni Wines, Trinity Canyon Vineyards en Zorah. De volgorde geeft min of meer ook de kwaliteitstoename aan, met Armenia als grote wijnproducent van Armenië en Zorah als topproducent. Andere Armeense producenten zijn bijvoorbeeld 365wines, Anush, Armas Estate, Yerevan Factory of Sparkling Wines, Tierras de Armenia en Maran.

  • Armenia Wine Factory (te vinden op Facebook) is de grootste wijnproducent van Armenië. Armenia maakt wijn, brandy en wodka.
  • Karas Wines (www.karaswines.com): de naam en het logo (een aardenweken karaf) verwijst naar de amfoor. Karas Wines is een nieuw wijnhuis dat ligt in het westen van de Armavir-regio van de Ararat-vallei. De 400 hectare wijngaarden op voornamelijk vulkanische bodem zijn eigendom van Tierras de Armenia en sinds 2010 wordt er wijn gemaakt. Karas maakt zowel gebruik van inheemse als van internationaal bekende druivenrassen: voor wit chardonnay, viognier en kangun, en voor rood malbec, tannat, syrah, merlot en cabernet franc. Als wijnmakers/-adviseurs zijn betrokken de Argentijn Gabriel Rogel en niemand minder dan Michel Rolland!
  • Voskeni Wines (te vinden op Facebook) is een relatief nieuw bedrijf in Sardapat, in de Armavir-regio in de Ararat-vallei. De geschiedenis dateert echter al uit 1925. Toen keerde Smbat Mateossian, een ondernemer uit Boston, terug naar Armenië en kocht er wijngaarden. Zijn droom was een eigen wijngaard, maar zijn eigendom werd in beslag genomen door de bolsjewieken. Pas in 2008 kon de wijngaard gerealiseerd worden, op de vulkanische bodem van de Ararat-vallei. Voskeni maakt nu een witte en een rode wijn van inheemse druivenrassen.
  • Trinity Canyon Vineyards (zie www.trinitycv.com) begon in 2009 met het aanstekelijke enthousiasme van drie wijnliefhebbers. Zij verzamelden een groep wijnprofessionals om zich heen en begonnen in het dorpje Aghavnadzor in de Vayots Dzor Highlands een wijngaard, op een hoogte van zo’n 1.300 meter op een mix van vulkanische, gravel- en zandbodem. Ook Trinity maakt wijnen van inheemse druivenrassen, zoals de witte voskehat en de rode areni.
  • Zorah (www.zorahwines.com) is een topproducent met dito wijnen. Hun toprange bestaat uit drie wijnen: de witte “Voski” (dat betekent “goud” in het Armeens), de “Karasi” (dat betekent “amfora” in het Armeens) en de topwijn “Yeraz” (toepasselijk “droom” geheten).

 Ik proefde achtereenvolgens:

  • Armenia red 2013 en Armenia rosé 2010: de rode is een soepele instapper van druivenras areni, de rosé van Арени и Кахет (areni en kakhet) is een wat schrale instapwijn.
  • Karas, 2014 white: van de druivenrassen kangun, chardonnay en rkatsiteli. Uit de regio Armavir van druiven die op 1.200m hoogte op vulkanische bodem worden verbouwd. De wijn heeft zachte zuren en tonen van meloen. Verder een voor ons afwijkend smaakpalet en wat branderig.
  • Karas, 2014 red: niet van inhgeemse druivenrassen, maar van syrah, malbec, tannat en petit verdot. Off dry met rijp fruit en veel cassistonen.
  • Voskeni, 2014 white: ook uit Armavir. Van de druivenrassen voskehat, garan dmak, khatun en qrditchakat. Van vulkanische bodem. Mooi. Fris. Zachte zuren. Aromatisch en muskaatachtig.
  • Voskeni, red: van druivenrassen areni, khndoghni en kakhet. De areni zorgt hier voor fruit en structuur, de khndoghni voor tannine en structuur. 9 maanden vatrijping. Lekker sappig en fruitig.
  • Trinity Canyon Vineyards, 2014 white “6100 ancestors”: van druivenras voskehat, van vulkanische bodem. Fris. Meloen. Afwijkend aroma van honing en kamperfoelie en is licht oxidatief. Bittertje. Milddroog. De wijn is “ancestors” (voorvaderen) genoemd omdat de wijn – net als in vervlogen tijden – schilweking heeft gehad en daarna gerijpt is op amfoor. De wijn is niet gefilterd en heeft een goudgele kleur, bijna oranje.
  • Trinity Canyon Vineyards, 2014 rosé “6100”: het instapniveau van rood en rosé van Trinity is “6100”genaamd, naar refererend aan de lange geschiedenis van de Armeense wijn. Areni betekent ‘bloed’ in het Armeens. Deze rosé is fris, vrij droog,zacht en heeft aroma’s van aardbeitjes en framboosjes.
  • Trinity Canyon Vineyards, 2014 red “6100”: van druivenras areni. 14 maanden houtrijping in vaten van Kaukasisch eikenhout. Soepel, droog en sappig.
  • Zorah, Voskì 2014 (wit): Voski betekent goud in het Armeens. Van de inheemse druivenrassen voskehat en garan dmak. Sappig. Milddroog. Bittertje.
  • Zorah, Karasì 2013 (rood): Karasi betekent amfoor. Deze wijn heeft een jaar op een aardenwerken amfoor in de grond gelegen en daarna nog een half jaar flesrijping gehad. Van druivenras areni die op 1.400 meter op zandbodem groeide. Elegante wijn. Droog. Mooie balans. Aards. Tabak. Kruidig. Rozijnen.
  • Zorah, Yeraz 2012 (rood): de topwijn van het huis, toepasselijk “Yeraz” genoemd, wat droom in het Armeens betekent. De wijn heeft 1 jaar op aardenwerken amfoor gerijpt en daarna nog 1 jaar op ongebrande eiken vaten en tenslotte nog 18 maanden flesrijping gehad. De combinatie van amfoor en ongebrande (!) vaten levert een pure zuivere wijn op. Stevig, dat wel, met slechts op de achtergrond wat houttonen. Mooie zachte tannines.

Voor wie op avontuur wil, is Armenië zeker een boeiend wijnland. Niet alleen vind je er veel traditie en geschiedenis, maar ook boeiende – en mooie – wijnen, maar ook leuke nog onbekende druivenrassen.

Genatzt! Op het leven, klink de glazen, ofwel: Proost!

[Royal Beverages Group in Amersfoort importeert o.a. de wijnen van Zorah en de Armeense brandy ArArAt. ArmenianBrandyandWine.com importeert onder andere Armenia en Karas. De Zorah Karasi is ook te koop bij AndereWijn.nl.]