Girgentina en gellewza: de inheemse druivenrassen van Malta

Ik hou van vineuze ontdekkingen, en als ik ergens onbekende druifjes kan tegenkomen, dan ben ik helemaal enthousiast. Een weekje vakantie op Malta is een prima manier om te ontdekken welke wijnen er op Malta gemaakt worden. Dan kom je niet alleen wijn van bekende druivenrassen als chardonnay en cabernet sauvignon tegen, maar ook van twee mij totaal onbekende inheemse rassen, namelijk girgentina en ġellewża. Heerlijk, zo’n ontdekkingsreis…!

De inheemse druivenrassen op Malta zijn girghentina (ook ghirgentina, wit) en ġellewża (blauw). Je vindt ze alleen op de eilanden Malta en Gozo. Veel van de druivenstokken van deze druivenrassen groeien nog als ‘bush vines’. ‘Bush vines’ groeien zonder ondersteuning en worden gesnoeid als en lijken op een soort struikjes.

De inheemse druivenrassen op Malta zijn girghentina (ook ghirgentina, wit) en ġellewża (blauw). Je vindt ze alleen op de eilanden Malta en Gozo.

Girgentina
Girgentina is het meest aangeplante witte druivenras van Malta. Er worden zachte, lichte fruitige wijnen met een laag alcoholgehalte, milde zuurgraad en florale en citrus aroma’s van gemaakt. Tegenwoordig worden de moderne wijnen in een frisse stijl gemaakt. Girgentina wordt ook wel geblend met chardonnay (zoals bijvoorbeeld Delicata doet) om wat meer diepte en volheid aan de wijn te geven.

Het druivenras komt vermoedelijk uit Il-Girgenti in het zuidwesten van Malta. De plant is meestal een ‘bush vine’ die niet geïrrigeerd wordt. Delicata en Marsovin maken er mono-cépagewijnen van en Delicata maakt er ook een blanc de blancs-frizzante van (Girgentina Frizzante BRUT, I.G.T. Maltese Islands). Girgentina is nu nog het meest aangeplante Maltese ras, maar het druivenras verliest terrein ten opzichte van de populaire chardonnay. Food tip: alijotta (vis met kruiden en tomaten), schaal- en schelpdieren, octopus met knoflook en citroen en salade met gegrilde snapper. Maar ook ‘ħobż biż-żejt’, het traditionele Maltese brood met verse tomaten en olijfolie.

Ġellewża
Ġellewża (spreek uit als: dzjèh-loo-zaa) is een blauw inheems druivenras uit Malta en is na de inheemse girgentina het meest aangeplante ras op het eiland. De naam komt uit het Arabisch en is het Maltese woord voor hazelnoot. Dat heeft niets met de smaak te maken, maar is vermoedelijk een referentie aan de vorm van de kleine druiven.

Van ġellewża worden lichte rode wijnen geproduceerd met aroma’s van rood fruit (onder andere kersen en pruimen), maar ook fruitige rosés. De wijnen hebben een gemiddeld alcoholpercentage. De tannines kunnen soms streng zijn, en daarom maakt men hier vaak liever rosé van dan rood, waar dat meer naar voren komt.

Marsovin maakt onder meer wijnen met zongedroogde ġellewża (zoals de druiven voor Amarone); de druiven worden circa twee weken in de zon gedroogd waardoor de wijn krachtiger en voller wordt. En in de “1919 Red” (het oprichtingsjaar van Marsovin) eren ze de druif met een mooie zachte rijpe rode wijn van ġellewża met een korte houtrijping en tonen van amarenekersen en chocolade.

Delicata (Ġellewża Frizzante ROSE DEMI SEC, I.G.T. Maltese Islands) en Marsovin (Sottovoce Ġellewża) maken er ook een medium-dry mousserende rosé van en enkele andere producenten blenden ġellewża met syrah/shiraz. Ġellewża maakt de blendwijnen met syrah zachter en voegt een aangenaam kersenaroma toe aan de wijn. Onder andere Delicata doet dat. Food tip: hummoes met pijnboompitjes, gegrilde groenten, pasta met ansjovis en tomatensaus.

Wijnwetgeving
In 2007 introduceerde Malta een nieuwe wijnwetgeving voor DOK- en IĠT-wijnen. Er kwam een generieke IĠT Maltese Islands (Indikazzjoni Ġeografica Tipika IĠT) en daarnaast twee apart DOK-herkomstbenamingen (Denominazzjoni ta’ Oriġini Kontrollata DOK) voor de DOK Malta en de DOK Gozo.
Wijnen binnen de IĠT Maltese Islands komen of uit Malta en Gozo, of voldoen niet aan de rendementseisen voor de DOK Malta of DOK Gozo en vallen daardoor binnen de IĠT -categorie. De IĠT-eisen zijn minder streng dan de DOK-eisen.
De wijnen binnen de drie categorieën hebben allemaal een speciale banderol van het Maltese Ministerie van Landbouw.
Vanaf 2012 vervangt de benaming ‘Wine of Malta’ langzamerhand de vroegere benaming van ‘tafelwijn’. De druiven voor deze wijnen komen uit Malta en Gozo.

Druivenrassen op Malta en Gozo
Tijdens mijn reis zag ik natuurlijk nog veel meer wijnen uit Malta en het naburige eilandje Gozo. Girgentina en ġellewża zijn de inheemse rassen die verder nergens voorkomen. Maar de Maltese wijnproducenten gebruiken ook veel internationale / Franse druivenrassen en wijnen worden er gemaakt van de witte rassen chardonnay, sauvignon blanc, viognier, chenin blanc, zelfs muscat en van de rode rassen merlot, cabernet sauvignon, cabernet franc, syrah/shiraz, grenache, carignan en een beetje petit verdot. Een enkele keer zie je ook Italiaanse rassen als vermentino, trebbiano en sangiovese.

10 wineries
Tien wijnproducenten produceren tegenwoordig Maltese DOK- en IĠT-wijnen, met in totaal zo’n 450 hectare wijngaarden op beide eilanden. De belangrijkste wijnproducenten zijn: Marsovin en Emmanuel Delicata.

• Marsovin (in Paola): Marsovin is de grootste wijnproducent van premium wijnen van Malta. Ze verwerken ca. 50-55% van alle druiven van Malta en Gozo. Het bedrijf werd opgezet door Anthony Cassar die even later samen met broer George druiven inkocht en een eigen pers kocht om wijn te maken. Het bedrijf heeft voor veel vernieuwing in Malta gezorgd. Zo was de 1974 La Valette Cabernet Sauvignon de eerste officiële Maltese ‘estate wine’. In 2009 kwam de Primus op de markt, de eerste Maltese premium wijn van 100% ġellewża. Jeremy Cassar runt het bedrijf tegenwoordig; hij is vierde generatie Cassar. Marsovin bestaat dit jaar (2019) honderd jaar! Ter gelegenheid daarvan hebben ze een nieuwe topwijn uitgebracht: de ‘100 years Marsovin 1919-2019’ is een blend van cabernet sauvignon, merlot, cabernet franc, syrah en ġellewża van oogstjaar 2017.

• Marsovin deelt zijn wijn in in DOK Malta (de 1919 White en 1919 Red en de lichte fruitige Caravaggio-serie met mono-cépages), DOK Gozo (Ulysses chenin blanc – chardonnay en Ulysses shiraz en de Odyssey grenache rosé), IGT Maltese Islands (8 wijnen onder labels als La Torre girgentina, Sottovoce Ġellewża en Verdala Rose), ‘boutique wines’ (de mousserende Cassar de Malte, de Guze passito van shiraz, de Primus – nu een blend van ġellewża en een beetje shiraz – met rijping op nieuw Frans eiken, en de Grand Maître van cabernet sauvignon en cabernet franc van de Ghajn Rihana Estate en 12 maanden houtrijping op nieuwe Franse barriques)en ‘estate wines’ (de Antonin blanc van houtvergiste chardonnay van de Ramla Valley Estate in Gozo, de frisse Blanc de Cheval van chardonnay van de dicht bij de zee gelegen Ramla Valley Estate in Gozo, de fruitige Antonin noir van merlot – cabernet sauvignon – cabernet franc, de peperige Cheval Franc van cabernet franc en shiraz, de krachtige robuuste Marnisi van houtgelagerde cabernet sauvignon – merlot – cabernet franc van de Marnisi Estate).

• Delicata (in Paola) is een familiebedrijf dat Eduardo Delicata in 1907 startte. Het oudste familiewijnbedrijf van Malta heeft een breed aanbod. Bekende labels waaronder Delicata zijn wijnen verkoopt zijn onder andere Gran Cavalier (de toprange van Delicata: 4x DOK Malta van sauvignon blanc met schilweking, licht houtgerijpte chardonnay, en houtgerijpte merlot en syrah), Gran Vin de Hauteville (3x DOK Malta en 1x DOK Gozo; houtgerijpt chardonnay, aromatische niet-houtgerijpte viognier, edelzoete moscato, een blend van shiraz-cabernet en een houtgerijpte cabernet), Victoria Hights (4x mono-cépages uit DOK Goxo), Medina (frisse fruitige wijnen zonder houtrijping van een groot aantal druivenrassen en een enkele blend, zoals wit van chardonnay-girgentina, vermentino-zibbibbio, rosé van grenache-cabernet en rood van syrah-carignan-mourvèdre, sangiovese, merlot en ġellewża) en Falcon (een fruitige chardonnay, syrah rosé en merlot). Tenslotte twee semi-sparkling frizzantes IGT Maltese Islands (een brut van girgentina en een demi-sec rosé van ġellewża); beide licht sprankelend.

En de overige Maltese wijnproducenten zijn:

• Camilleri Wines (in Paola). Startte 1999. Wijnen van onder meer viognier, syrah, cabernet sauvignon, and vermentino. Geen proefruimte.
• Maria Rosa Wine Estate (in Ħ’Attard). Klein huis met beperkte productie uit 2007 van Joseph Fenech. Maakt wijnen van cabernet sauvignon, syrah en nero d’avola. Van de nero d’avola maken ze rood, rosé èn wit.
• Mar Casar (in Siggiewi): omschrijft zichzelf als ‘La Maison du Vin Naturel’. Zie https://marcasar.com. De wijnen zijn vergist en daarna twee jaar gerijpt met de qvevri-methode (in amfora van klei in de grond). Hij maakt een chardonnay en een blend van merlot met 10% petit verdot.
• Marnisi Estate (in Marsaxlokk): wijngaard sinds 1994 van Marsovin voor premium wijnen.
• Meridiana Wine Estate (in Ħ’Attard): werd in 1985 opgericht door Mark Miceli-Farrugia, maar plantte de eerste wijnstokken pas in 1994. Het wijnbedrijf wordt financieel en met expertise ondersteund door Antinori (Toscane). Het bedrijf maakt diverse witte, rosé en rode met name mono-cépagewijnen. Hun populairste wijn is de DOK Malta “Isis” chardonnay zonder houtrijping.
• Montekristo Estate (in de buurt van de luchthaven in Ħal Luqa): klein huis met wijnen van onder andere chardonnay, cabernet sauvignon en merlot. Verder vooral actief als partylocatie.
• Ta’ Mena Estate (in Xagħra op Gozo): ligt in de Marsalforn Valley. Werd in 2002 opgericht door de Spiteri-familie. Tevens een complex voor agrotoerisme. Wordt een ‘rising star’ tussen de lokale wijnbedrijven genoemd. Verbouwd naast druiven ook olijven, tomaten, kappertjes, citroenen en cactusvruchten. Ta’ Mena pruduceert drie series wijnen, de eerste genoemd naar oude goden (Aris, Juel, Arion, and Zelus) en de tweede naar winden (o.a. Tramont, Levant, Sciroc en Maestral). De typische Gozo-wijn wordt beïnvloedt door de zilte zeewind, vandaar deze ‘ode’ aan de winden. Daarnaast zijn er nog de Marsamena-wijnen; de naam is geïnspireerd op de Marsalforn Valley en de naam van hun overleden moeder Carmena Siteri.
  De meeste wijnen vallen onder de DOK Gozo. Daarnaast zijn er nog twee IGT Maltese Islands-wijnen.
• Tal-Massar Winery (in Xagħra op Gozo): produceert wit, rood en rosé onder namen als Garb, Manzara, en Tanit.

Bajtra
Eén drankje mag hier niet onvermeld blijven, geen wijn, maar de typisch Maltese likeur bajtra. Bajtra is gemaakt van de ‘prickly pear’, zoals op het etiket staat. Prickly pear klinkt lief. Bedoeld wordt de cactusvijg die je overal op Malta en Gozo ziet groeien en die in augustus en september wordt geoogst. Inderdaad prikkelig. Naast cactusvijgen bevat de drank honing en kruiden. Het recept schijnt van de Maltese ridders te komen.

Bajtra is een lichtroze likeur met een zoetige wat geparfumeerde smaak en een laag alcoholpercentage van ca. 21% alc. Het bekendste merk is Zeppi’s. Drink ‘m puur, met ijs, over vanilleroomijs, maak een ‘cooler’ met bijvoorbeeld witte wijn of maak een Bajtra Spritz met een deel Bajtra opgevuld met prosecco.

Saħħa!
Al met al een mooi vineus en culinair tripje naar de twee eilanden Malta en het bijbehorende Gozo. We hebben tijdens deze korte vakantie van een week geprobeerd om zoveel mogelijk lokale specialiteiten qua wijn en gerechten op te snuiven. Niet elk restaurant op Malta heeft een wijnkaart met Maltese wijnen (een ober vertelde me: “mijn baas houdt niet van Maltese wijnen”), maar de meeste hebben wel een kleine selectie, vaak van één huis zoals Marsoven, Delicata of Meridiana. Een enkele wijnbar heeft een behoorlijk grote selectie, zoals Legligin in Valletta of Cellini in Naxxar, dus dan moet je je kans grijpen. En ik heb nog een paar wijnen meegenomen om thuis te proeven en na te genieten.

De wijnen hebben we nergens compleet omver geblazen, maar ik ben wel aangenaam verrast dat de wijnmakers zulke lichte en elegante wijnen met vaak laag alcoholpercentage kunnen maken in dit zuidelijke klimaat. Dat lichte maakt ze extra verteerbaar in de warmte (we hadden zo’n 33 graden in september!). al en al een prettige ervaring dus! Ik zeg op z’n Maltees: Saħħa! Cheers!